ColorMag

1. Informacja o europejskim projekcie HEPS

Projekt europejski HEPS (Healthy Eating and Physical Activity in Schools) – „Zdrowe Żywienie i Aktywność Fizyczna w Szkole” realizowany był w latach 2009–2011 przez zespół specjalistów w dziedzinie promocji zdrowia w szkole z uniwersytetów, instytutów naukowych i agencji rządowych z 12 krajów (w tym także z Polski), w ramach Programu Zdrowia Publicznego Unii Europejskiej.

Podstawowym powodem do rozpoczęcia projektu HEPS (Healthy Eating and Physical Activity in Schools) jest zwiększająca się gwałtownie częstość występowania nadwagi oraz otyłości u dzieci i młodzieży. Szacuje się, że nadwagę ma co czwarte dziecko w Europie. Podstawą zapobiegania temu poważnemu problemowi zdrowotnemu i społecznemu oraz leczenia osób z nadwagą jest zmiana sposobu żywienia i zwiększenie aktywności fizycznej.

W zapobieganiu nadwadze i otyłości oraz wspieraniu dzieci i młodzieży z nadwagą w jej redukowaniu bardzo ważną rolę mają do spełnienia szkoły. Szkoła jest siedliskiem, w którym można w bardzo różnorodny sposób wpływać na kształtowanie właściwych zachowań zdrowotnych uczniów (w tym w zakresie żywienia i aktywności fizycznej) oraz umożliwić ich praktykowanie w codziennym życiu. Szkoła może też zachęcać rodziców do zmiany własnych zachowań zdrowotnych i swoich dzieci.

HEPS to międzynarodowy projekt, który był realizowany i finansowany z funduszy Unii Europejskiej w ramach Programu Zdrowia Publicznego w latach 2009-2011. Jest on ściśle powiązany z siecią „Szkoły dla Zdrowia w Europie” (SHE – Schools for Health in Europe). Do sieci SHE należą 45 kraje. Podstawą projektu HEPS jest koncepcja i strategia tworzenia szkoły promującej zdrowie oraz kilkunastoletnie doświadczenia wielu krajów w tym zakresie. Istotą projektu jest całościowe podejście do zdrowia w szkole, budowanie polityki szkoły w zakresie promocji zdrowia z naciskiem na zdrowe żywienie i aktywność fizyczną. Oczekuje się też, że szkoły promujące zdrowie w krajach Unii Europejskiej, jako pierwsze, podejmą tworzenie i wdrażanie takiej polityki, z wykorzystaniem pakietu materiałów opracowanych w projekcie HEPS.

Głównymi celami projektu HEPS jest:

• Tworzenie, realizacja i ewaluacja skutecznej polityki krajowej oraz praktyki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej w szkołach we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej.
• Wspieranie tworzenia i wdrażania w krajach członkowskich programów zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, opracowanych na podstawie potwierdzonych faktów (dowodów), z wykorzystaniem podejścia stosowanego w szkole promującej zdrowie.

Podstawy koncepcji projektu HEPS wynikają z:

• Przyjęcia podstawowych założeń szkoły promującej zdrowie, w tym zwłaszcza koncepcji całościowego podejścia do zdrowia w szkole.
• Uznania, że spójna polityka szkoły w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej może sprzyjać lepszym wynikom w nauce, podobnie jak działania z zakresu promocji zdrowia. Polityka taka wspiera realizację podstawowej funkcji szkoły tj. edukacji uczniów i sprzyja podnoszeniu jakości edukacji przez wzmacnianie zdrowia uczniów.

W projekcie HEPS przyjęto, że polityka to ustalony plan działania i decyzji podejmowanych w celu osiągnięcia pozytywnych i racjonalnych efektów ukierunkowanych na poprawę jakości żywienia i zwiększenie aktywności fizycznej uczniów. Polityka w tym zakresie powinna być tworzona na wielu poziomach. Polityka krajowa jest punktem wyjścia do tworzenia polityki na poziomie regionalnym i lokalnym. Określone w niej kierunki działań wspierają tworzenie przez szkoły własnej polityki, dostosowanej do specyficznych warunków i potrzeb społeczności szkolnej i lokalnej.

W poradniku „Narzędzie dla szkół HEPS” szkolna polityka w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej określana jest jako dokument na piśmie, stworzony na drodze dialogu z całą społecznością szkolną. Polityka ta koncentruje się na:

• potrzebach szkoły i społeczności, w której istnieje, w zakresie zdrowego żywienia i regularnego praktykowania aktywności fizycznej,
• celach i zadaniach dotyczących zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, które związane są z priorytetami szkoły,
• planie działań oraz konkretnych wydarzeniach, krokach (kamieniach milowych), monitoringu, ewaluacji oraz ponownej analizie i wprowadzaniu zmian,
• dostępnych dla szkoły zasobach możliwych do wykorzystania podczas rozwijania szkolnej polityki,
• planie wdrożenia, monitoringu i ewaluacji,
• przepływie informacji i organizacji.

Polityka ta powinna opierać się na pozytywnej i holistycznej koncepcji zdrowia, która obejmuje styl życia i warunki życia. Cała szkoła powinna włączać się w działania na rzecz promocji zdrowia, a zdrowie ma być wkomponowane we wszystkie aspekty życia tych, którzy uczą się w niej i pracują. Dotyczy to dbałości o zdrowie fizyczne, społeczne, psychiczne i duchowe uczniów oraz pracowników szkoły.

Korzyści dla szkół wynikające z tworzenia szkolnej polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej to:

• spójne, zaplanowane i systematyczne podejście do zdrowego żywienia i aktywności fizycznej,
• promocja zdrowego stylu życia wśród uczniów i pracowników szkoły,
• poprawa wyników nauczania i osiągnięć szkolnych uczniów,
• bardziej przejrzyste i demokratyczne podejmowanie decyzji w szkole,
• lepsza współpraca z rodzicami uczniów,
• lepsza atmosfera w szkole,
• zwiększenie satysfakcji z pracy personelu szkoły,
• lepsza współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym, z organizacjami i instytucjami wspierającymi szkołę.

2. Założenia programu „Ruch i zdrowe żywienie w szkole” w Polsce

A. Uzasadnienie podjęcia nowej europejskiej inicjatywy w Polsce

Wyniki badań HBSC (Health Behaviour in School-aged Children) przeprowadzonych w 2014 r. wykazały, że w Polsce wśród dzieci w wieku 11-15 lat 14,8% ma nadwagę i otyłość. Dotychczas szkoły w Polsce w niewielkim stopniu podejmowały efektywne działania w zakresie profilaktyki nadwagi i otyłości.

Podstawę do podjęcia działań w zakresie profilaktyki nadwagi i otyłości stanowi Porozumienie o współpracy między Ministrem Edukacji Narodowej, Ministrem Zdrowia oraz Ministrem Sportu i Turystyki w sprawie promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży z dnia 23 listopada 2009 r. W opracowanych na mocy tego porozumienia „Kierunkach działań w zakresie promocji zdrowia w szkole i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży” jeden z nich brzmi: „Wdrażanie w szkołach polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej jako elementu profilaktyki otyłości u dzieci i młodzieży”. Potrzeba wdrażania w szkołach polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej wynika także z Narodowego Programu Przeciwdziałania Chorobom Cywilizacyjnym.

W Polsce proponuje się podjęcie działań w ramach programu Ruch i zdrowe żywienie w szkole (HEPS), z dostosowaniem go do możliwości i potrzeb naszego kraju, na trzech poziomach: krajowym, wojewódzkim, w sieciach szkół promujących zdrowie.

B. Założenia wdrażania programu „Ruch i zdrowe żywienie w szkole”

Celem programu jest przygotowanie oraz wspieranie szkół w tworzeniu własnej polityki z zakresu zdrowego żywienia i aktywności fizycznej. W ramach realizacji programu odbyły się następujące formy:

• Projekt pilotażowy w szkołach promujących zdrowie, koordynowany przez Zespół ds. Promocji Zdrowia w Szkole Ośrodka Rozwoju Edukacji.
• Wspieranie przez wojewódzkich koordynatorów szkół promujących zdrowie w tworzeniu szkolnej polityki z wykorzystaniem pakietu szkolnego HEPS.
• Realizacja projektu pilotażowego w wybranych szkołach Gdańska koordynowanego przez Uniwersytet Medyczny w Gdańsku.
• Organizacja projektu pilotażowego w szkołach promujących zdrowie koordynowanego przez ORE. Czas trwania projektu: 3 lata szkolne. Szkoły uczestniczące w projekcie pilotażowym: Do udziału w projekcie zostały zaproszone szkoły z następujących województw:
  • 4 placówki z woj. śląskiego,
  • 3 placówki z woj. podlaskiego,
  • 3 placówki z woj. warmińsko-mazurskiego.

W województwach tych przeszkolono trenerów dla upowszechniania programu.

W ramach realizacji programu Zespół ds. Promocji Zdrowia w Szkole cyklicznie organizuje szkolenia dla zainteresowanych szkół.

3. Materiały pilotażowe:

1. Propozycja etapów tworzenia w szkole polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej
2. Polityka szkoły w zakresie zdrowego żywienia. Całościowe podejście szkoły do zdrowego żywienia
3. Polityka szkoły w zakresie aktywności fizycznej. Całościowe podejście szkoły do aktywności fizycznej

W ramach projektu przetłumaczono i zaadaptowano: